این روزها موضوع عضویت نمایندگان مجلس یازدهم در کمیسیون‌های تخصصی در محافل سیاسی و رسانه‌ای داغ است؛ وضعیت حضور محمد صفایی، نماینده مردم گناباد و بجستان دریکی از این کمیسیون‌ها نیز یکی از همین موضوعات است که هرروز نام کمیسیونی جدید در این رابطه شنیده می‌شد و درنهایت شاهد بودیم که با افزایش ظرفیت ایجادشده در کمیسیون اقتصادی توانست عضویت آن را به دست آورد.

آمارها نشان می‌دهد که برخی کمیسیون‌ها به دلیل موضوعیت و جایگاهی که دارند با تعداد زیاد داوطلب عضویت همراه بوده و برعکس تعدادی از کمیسیون‌ها هم تعداد داوطلبینشان به حدنصاب نمی‌رسد؛ شنیده‌ها حاکی از این است که نماینده مردم گناباد و بجستان نیز باوجود داشتن سابقه فعالیت سیاسی و تحصیل در این حوزه، علاقه زیادی به حضور در کمیسیون برنامه‌وبودجه را داشته است که امتیاز لازم برای ورود به آن را کسب نکرده است؛ اولویت دوم وی کمیسیون اقتصادی مجلس بوده که برای عضویت در آن‌هم امتیاز لازم را به دست نیاورده و درنهایت با افزایش ظرفیت اعمال‌شده توانسته شانس حضور در آن را کسب کند.

دراین‌بین، دوراهی ایجادشده از تردید میان فعال بودن نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی، یا عضویت منفعلانه او در کمسیونی که هیچ ارتباطی با تخصص و تجربه‌اش ندارد، حکایت می‌کند!

به همین بهانه، در گفتگویی با حجت‌الاسلام دکتر محمد رجایی، نماینده اسبق مجلس شورای اسلامی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی که سابقه عضویت در کمیسیون اقتصادی مجلس نهم را داراست، تلاش کرده‌ایم تا ضمن بررسی واقع‌گرایانه بایدهای لازم برای عضویت در این کمیسیون از وضعیت فعلی کمسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی جویا شویم.

کمیسیون اقتصادی در سطح ملی اثرگذار است / اعضای کمیسیون باید تخصص اقتصادی و مالی داشته باشند

رجایی در خصوص اهمیت کمیسیون اقتصادی و شرایط لازم برای عضویت در آن گفت: وظایف کمیسیون اقتصادی بسیار گسترده و مهم است و درواقع تمام لوایحی که دولت برای مسائل اقتصادی از قبیل مالیات، بانک، مبارزه با تورم، تا حدی فقرزدایی و… به مجلس ارائه می‌کند و تصمیماتی که در این موضوعات گرفته می‌شود را در برمی‌گیرد و به همین دلیل بهترین گزینه برای عضویت کسانی است که دارای تخصص و مدرک تحصیلی اقتصاد و درجه دوم، مالی باشند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به بحران تخصص‌گرایی در مجلس ادامه داد: در مجلس نهم که ما بودیم، اقتصاددان به‌اندازه کافی وجود نداشت؛ در آن مجلس دوازده یا سیزده نفر اقتصاد خوانده حضور داشتند که تعدادی از آن‌ها در کمیسیون برنامه‌وبودجه عضو بودند، یک نفر در کمیسیون انرژی بود و درمجموع از ۲۵ عضو آن زمانِ کمیسیون اقتصادی، فقط دو نفر بودیم که اقتصاد را در سطح دکترا تحصیل‌کرده بودیم که من و دکتر بحرینی بودیم؛ سه نفر دکتر هم دکترای مدیریت مالی داشتند که تقریباً هم‌جهت با کمیسیون اقتصادی بود، اما بیست نفر باقی‌مانده رشته‌های متفرقه داشتند که این خودش نقطه‌ضعفی برای این کمیسیون بود زیرا این اعضا خیلی از مسائل را گاهی به‌خوبی نمی‌توانستند تحلیل کنند؛ ولی به‌اجبار چون اقتصاددان در مجلس کم بود، کسانی که مثلاً رشته ادبیات یا حقوق و… داشتند هم در کمیسیون اقتصادی بودند.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: مجلس به‌اندازه کافی افراد متخصص مربوط به هر حوزه کاری کمیسیون‌ها را ندارد که بتوان همه اعضای هر کمیسیون را از متخصصین خود آن حوزه پوشش داد؛ تنها کمسیونی که می‌شود گفت همه افراد تخصص آن حوزه رادارند، کمیسیون بهداشت و درمان است، چون پزشک به‌اندازه کافی و یا حتی بیشتر هم در مجلس وجود دارند.

برخی نمایندگان اصرار به عضویت در کمیسیون غیرتخصصی خوددارند!

رجایی در ادامه، با پرداختن به دلایل عدم تخصص‌گرایی در مجلس شورای اسلامی، گفت: چون انتخابات مجلس در کشور ما با نقش‌آفرینی واقعیِ احزاب برگزار نمی‌شود و کاندیداها فردی هستند، تناسب بین نیازهای تخصصی مجلس و افرادی که نامزد ورود به مجلس شده و توسط مردم انتخاب می‌شوند، وجود ندارد؛ ما در مجلس نهم پزشک به‌قدری زیاد داشتیم که تمام اعضای کمیسیون بهداشت و درمان را تشکیل داده بودند و تعدادی هم در سایر کمیسیون‌ها عضو شده بودند، اما در طرف مقابل اقتصاددان کم داشتیم.

وی افزود: گاهی در مجلس چاره‌ای جز این‌که نمایندگانی با تخصص‌های متفرقه در کمسیون‌های غیرتخصصی خودشان عضو شوند نیست چون عده‌ای تخصص خاصی ندارند و بدون کمیسیون می‌مانند، از طرفی کمیسیون با مثلاً پنج عضو تخصصی قابل برگزاری نیست و آیین‌نامه می‌گوید که باید تعداد خاصی که در آن دوره ۲۵ نفر بود، عضو داشته باشند، از طرفی بعضی نمایندگان هم به‌عنوان‌مثال با داشتن تخصص و مدرک ادبیات که مناسب کمیسیون فرهنگی است، به آن حوزه علاقه نداشته و به هر دلیلی علاقه‌مند به کمیسیون اقتصادی است که این موضوع هم تناسب حوزه فعالیتی کمیسیون‌ها با تخصص اعضایشان را برهم می‌زند.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی با تأکید مجدد بر عدم نقش‌آفرینی واقعیِ احزاب در انتخاب نمایندگان، تصریح کرد: به‌طورکلی نحوه انتخابات مجلس در کشور ما به این دلیل که حزبی نیست، همین مشکل را دارد که برخی تخصص‌ها را زیاد داریم و در مقابل برخی تخصص‌ها را در مجلس کم داریم و نبودن نیروی مناسب به تعداد کافی باعث می‌شود که نتوان آن‌طور که باید در مجلس تخصص‌گرایی کرد؛ اگر انتخابات به معنای واقعی حزبی باشد، احزاب در فهرستی که می‌دهند، تخصص‌های لازم برای مجلس را در نظر می‌گیرند و به‌عنوان‌مثال به تعداد کافی پزشک، اقتصاددان، حقوقدان، جامعه‌شناس، متخصصین فرهنگی و… را در لیست نامزدها قرار می‌دهند ولی ما الآن این‌گونه نیستیم و بیشتر از تخصص، به افراد و چهره سیاسی آن‌ها دقت می‌شود؛ حتی در مواردی که برخی جناح‌ها لیست نامزدهایشان را ارائه می‌کنند بازهم روی تخصص لیست نمی‌بندند؛ به‌عنوان‌مثال در لیست ارائه‌شده برای تهران در انتخابات اخیر، بیشتر به جوان یا باتجربه بودن، زن و مرد بودن، روحانی و دانشگاهی بودن و… پرداخته شد که بهتر بود روی تخصص‌ها تمرکز می‌شد.

افراد غیرمتخصص در کمیسیون‌ها فعال نیستند / خرابکاری نمایندگان غیرمتخصص در کمسیون‌های تخصصی!

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی با پرداختن به عدم نقش‌آفرینی نمایندگانی که تخصص لازم برای عضویت در کمیسیون اقتصادی را ندارند، گفت: قطعاً عدم تخصص اعضا بر روند کاری و فعالیت کمیسیون‌ها اثرگذار است، اما به‌عنوان نمونه، در کمیسیون اقتصادی، نمایندگانی که اقتصاد خوانده نیستند، نمی‌توانند فعال باشند؛ آن‌ها باید گوش کنند و ببینند که اعضای متخصص این حوزه چه نظری دارند و بعد بر اساس نظرات آن‌ها و گاهی بر اساس سلیقه به لوایح و طرح‌های مطرح‌شده رأی مثبت یا منفی بدهند و حضور فعالی نمی‌توانند داشته باشند؛ حتی گاهی اگر بخواهند حضور فعالی داشته باشند بیشتر کار را خراب می‌کنند.

وی با اشاره به نقش اثرگذار کمیسیون اقتصادی در سطح ملی، افزود: بعضی کمیسیون‌ها اگر اعضا تخصص داشته باشند و نماینده در آن فعال باشد در سطح کلان ملی اثرگذاری بیشتری دارند و کمیسیون اقتصادی یکی از آن‌هاست که حتی به نظر من از کمیسیون برنامه‌وبودجه هم در سطح کلان اهمیت بیشتری دارد و نماینده در صورت داشتن تخصص لازم و فعال بودن می‌تواند نقش کلیدی در سطح ملی ایفا کند. اما از سوی دیگر، در صورت نداشتن تخصص، تنها نقش و اثرگذاری نماینده در کمیسیون‌ها، رأی آن‌ها به طرح‌های موردبررسی است که بر اساس برخی سیاست‌ها و سلایق سیاسی و فردی داده می‌شود و می‌تواند آثار مختلفی به دنبال داشته باشد.

 لازمه موفقیت نماینده فعال بودن است، نه عضویت در یک کمیسیونِ خاص!

رجایی در خصوص اهداف خاص برخی نمایندگان برای اصرار به عضویت در یک کمیسیون خاص، تصریح کرد: عضویت در کمیسیون‌های خاص گاهی در پیشبرد اهداف محلی نمایندگان بی‌اثر نیست؛ هر نماینده در کمیسیونی که قرار بگیرد، وزیر مربوط به آن حوزه بیشتر با آن کمیسیون در ارتباط است که باید پاسخگوی سؤالات نمایندگان یا پیگیر لوایح و… باشد. این‌که نماینده با چه وزارتخانه‌ای بیشتر در ارتباط باشد برای پیگیری مسائل منطقه‌ای بی‌اثر نیست؛ به‌عنوان‌مثال کسی که در کمیسیون برنامه‌وبودجه عضویت داشته باشد، در رابطه با بودجه شاید بیشتر از بقیه در جریان امور قرار بگیرد؛ البته این نکته قابل‌ذکر است که بودجه بیشتر در کمیسیون تلفیق بررسی و مصوب می‌شود که از همه کمیسیون‌ها در آن حضور دارند؛ در اوایل مجلس نهم تمام اعضای کمیسیون برنامه‌وبودجه به همراه دو نفر از هر کمیسیون دیگر در کمیسیون تلفیق عضو بودند که وظیفه بررسی بودجه را بر عهده داشت، اما در همان مجلس نهم آیین‌نامه عوض شد و ۸ یا ۹ نفر از اعضای کمیسیون برنامه‌وبودجه، به همراه ۳ نفر از هر کمیسیون دیگر به عضویت کمیسیون تلفیق درآمدند تا تنوع اعضا در آن بیشتر شود.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی با تأکید بر نقص سیستم توزیع امکانات در مناطق مختلف ایران، افزود: کشور ما بر اساس آمایش سرزمین امکانات توزیع نمی‌شود و بیشتر بر اساس پیگیری‌ها و چانه‌زنی‌های نماینده، امکانات در مناطق مختلف توزیع می‌شود که بر این اساس عضویت نماینده در یک کمیسیون خاص شاید بی‌تأثیر نباشد؛ به‌عنوان‌مثال کسی که در کمیسیون آموزش و تحقیقات باشد برای مسائل آموزشی و دانشگاهی حوزه انتخابیه بیشتر می‌تواند کار کند و سایر کمیسیون‌ها هم به همین طریق اثرگذار هستند، اما باید به این نکته مهم توجه داشت که این موضوع یعنی عضویت در یک کمیسیونِ خاص، نه لازمه اثرگذاری و فعالیت نماینده در پیشبرد اهداف حوزه انتخابیه است و نه تضمینی برای آن وجود دارد؛ نماینده اگر فعال باشد می‌تواند با تمامی وزرا و مقامات مربوطه رایزنی کرده و ارتباطات پیگیرانه داشته باشد که از این طریق نیاز منطقه را برطرف کند، درصورتی‌که عضویت غیرفعال در یک کمیسیون می‌تواند نتایج معکوس به همراه داشته باشد.